مباني نظري حج وقصد قربت
فرمت فايل : docx
حجم : 37
صفحات : 22
گروه : مباني و پيشينه نظري
توضيحات محصول :
مباني نظري حج وقصد قربت
توضيحات: فصل دوم پايان نامه كارشناسي ارشد (پيشينه و مباني نظري پژوهش)
همراه با منبع نويسي درون متني به شيوه APA جهت استفاده فصل دو پايان نامه
توضيحات نظري كامل در مورد متغير
پيشينه داخلي و خارجي در مورد متغير مربوطه و متغيرهاي مشابه
رفرنس نويسي و پاورقي دقيق و مناسب
منبع : انگليسي وفارسي دارد (به شيوه APA)
نوع فايل: WORD و قابل ويرايش با فرمت doc
بخش هايي از محتواي فايل پيشينه ومباني نظري:
فهرست مطالب:
مفاهيم لغوي حج
جمع بندي و نتيجه گيري
مفاهيم اصطلاحي حج
ويژگي هاي كعبه
بيت عتيق
ملجأ ومرجع مردم
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
حج و قصد قربت
پاداش قصد قربت در حج
تلبيه
طواف
مفهوم طواف
پيشينه طواف
شباهت طواف و نماز
تفاوت نماز و طواف
رسيدگي به حاجت مؤمن ،مجوز قطع طواف
حجر الاسود
مقام ابراهيم
زمزم
پيشينه چاه زمزم
صفا و مروه
راز تسميه صفا و مروه
عرفات
مشعر
راز تسميه مشعر
منا
راز تسميه منا
اعمال منا
امام حسين و حقيقت منا
منابع و مآخذ
بخش اول: مباني نظري
مفاهيم لغوي حج
1.معناي واژه ي عربي حَج يا حِج، دليل و برهان آوردن و امري مهم راقصد كردن،ذكر شده است.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.حج: قصد كردن،آهنگ كردن،باحجت و دليل بر كسي غالب شدن،آمد و شد كردن باكسي،قصد بيت الله كردن،قصد طواف كعبه كردن،به زيارت كعبه رفتن.(عميد،1375،ص926)
3.حج:آهنگ كردن،آهنگ كردن به چيزي،قصد،غلبه كردن به حجت بر كسي،منفعت كردن،شاد شدن،باز داشتن،معاد،برّ،قصد طواف كعبه كردن به نيت عبادت و به جاي آوردن آن،زيارت خانه ي خدا با شرايط معلوم.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
جمع بندي و نتيجه گيري
به نظر مي رسد همه ي معاني حج در اين قسمت به سه معني باز گردد:
1.قصد و آهنگ كاري را كردن
2.رفت و آمد
3.پيروزي دراستدلال،كه دو معني اول متناسب با معني اصطلاحي آن است.(شربتي،1383،ص4)
مفاهيم اصطلاحي حج
1.حج از مهمترين احكام عبادي ويكي از اركان اسلام است،كه در ماه ذيحجه ي هرسال با مراسمي مخصوص و باشكوه در مكه برگذار مي شود.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.مراد از حج در متون و منابع اسلامي،از جمله منابع فقهي،عازم شدن به سمت بيت الله الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتي ويژه در زماني خاص است.به تعبيربرخي فقها،اصطلاح فقهي حج بر مجموعه اعمالي دلالت دارد كه در مكانهايي خاص در مكه انجام مي شوند.(همان)
3. از جمله معاني شايع حج در منابع فقهي،به ويژه هنگامي كه در برابر اصطلاح"عمره"به كار مي رود،آن بخش از احكام و مناسك حج است كه در چهارچوب مناسك عمره قرار نميگيرد ودر حديثي،مراد از تعبير قرآني "حج اكبر"(توبه،3)حج سال نهم هجري كه مسلمانان و مشركان با يكديگر حج گزاردند ذكر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اكبر،حج پيامبراكرم(ص)يا حجي كه در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنين تعبير مذكور بر حج تمتع يا بخشي از مناسك آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اكبر(يوم الحج الاكبر)در احاديث،روز عيد قربان و نيز روز عرفه(روز نهم ذيحجه)دانسته شده است.(همان)
4. حج:زيارت بيت الله در مكه كه بر هر مسلمان بالغ و عاقل و تندرست اعم از مرد و زن به شرط داشتن استطاعت،در تمام مدت عمر،يك مرتبه واجب است.حج بر سه قسم است:حج افراد،حج قران و حج تمتع.حج افراد و قران براي مردم مكه و كساني است كه در فاصله ي 16فرسخي مكه يا كمتر از آن،اقامت دارند و بايد در خانه ي خود يا در ميقات پيش از مكه احرام بگيرند.حج تمتع براي كساني است كه در بيش از16فرسخي مكه اقامت دارند و بايد از ميقات احرام بگيرند و به مكه بروند و همينكه خانه هاي مكه را ببينند تلبيه بگويند و هفت مرتبه طواف كعبه كنند.(عميد،1375،ص926)
5. در فقه اسلامي:مجموعه اي از اعمال كه در مكه و اطراف آن به جاي مي آورند.حج عبادتي است كه اقدام به ان در صورت وجود استطاعت مالي و صحت مزاج و امنيت،واجب و هرشخص بالغ و عاقلي،مكلف است در تمام عمر،يك مرتبه آن را اتيان كند.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
6. فاضل هندي گويد:حج به قصد خانه خدا در مكه با انجام مناسك مخصوص در نزديك خانه خدا است.(موحدي،1377،ص7)
ويژگي هاي كعبه
«إنّ أوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذي بِبَكَّهٍ مُباركاً وهُديً لِلعالَمين»(آل عمران،آيه96)
الف) نخستين خانه
شايدتصور شود كه كعبه نخستين خانه اي است كه بنا شده وقبل ازآن خانه اي وجود نداشته است. اين مطلب ازظاهر آيه استنباط نمي شود. فخر رازي معتقد است: «آيه دلالت نمي كند كه كعبه اولين خانه اي است كه خداوند تعالي خلق كرده است و بدينسان حاكي از آن نيست كه اولين خانه اي است كه در زمين پديد آمد. بلكه آيه دلالت مي كند كه آن اولين خانه اي است كه براي مردم وضع شده است واينكه براي مردم وضع شده اقتضا مي كند كه ميان همه ي مردم مشترك باشد، اما ساير خانه ها، هركدام اختصاص به فردي ازمردم دارد. واينكه خانه بين خانه بين همه مردم مشترك است،اين اشتراك به ثمر نمي رسد،مگرهنگامي كه خانه براي طاعات وعبادات وقبله مردم باشد.» ظاهراً اين تفسيرباظاهرآيه بيشترسازگاري دارد.حضرت علي (ع) نيزدرتوضيح اولين خانه مي فرمايند: «مَعناه إنّ أوَّلَ بَيت وُضِعَ لِلعباده... » براساس اين تفسير ،اين خانه درمبارك بودن وهدايت خلق ومحل عبادت بودن اول است.
ب) خانه مبارك
ويژگي ديگر خانه اين است كه مبارك است. لازم است درمعناي مبارك اندكي تأمل كنيم تا ازفروغ كعبه بهره بيشتري ببريم.
- راغب مي گويد: «بركت، ثبوت خيرالهي است درچيزي ومبارك چيزي است كه درآن ،اين خير وجود دارد.... وچون خير الهي از جايي وبه صورتي صادر مي شود كه احساس نمي گيرد وبه گونه اي است كه شمرده نمي شودومحدوديتي ندارد، به هرچيزي كه ازآن ،افزوني غير محسوس مشاهده شود، مبارك گفته اند.»
- علامه طباطبايي (ره) درتوضيح مبارك مي گويد: «كعبه مباركه، مفاعله از بركت است كه عبارت باشد ازخير كثير. پس كعبه رامبارك مي گويند، چون خير فراوان وزيادي برآن افاضه ودرآن قرار داده شده است واگرچه مبارك بودن خانه كعبه، شامل بركات دنيوي واخروي هردو مي شود، ليكن با درنظر گرفتن تقابلي كه با جمله «هديً للعالمين» پيدا كرده، روشن مي شود كه مراد ازآن تنها بركات دنيوي است، كه عمده وفور ارزاق وتوجه مردم به عمران وآبادي آن به واسطه حج است. بنابراين مبارك شدن كعبه، همانا جامه عمل پوشانيدن به دعاي حضرت ابراهيم است كه درآيه « رَبَّنا إِنّي أَسكَنتُ مِن ذُرِيَّتي بِواد غَيرِ ذي ذَرع عِندَ بَيتكَ المُحرَّم ربَّنا ليُقيموا الصَّلوه فَاجعَل أفئِده مِنَ النّاسِ تَهوي إليهِم وارزُقهُم مِنَ الثّمَرات لَعَلَّهُم يَشكُرون» به آن تصريح شده است.
به هرحال اين نكته كه «مباركاً» بركات دنيوي رادربر مي گيرد وقابل قبول است. اما اينكه بركت خانه تنها محدود به دايره حرم ومكه باشد پذيرفتني نيست، ازاطلاق آيه برمي آيد كه بركت خانه براي ناس وهمه مردم بوده ودامنه اش وسيع وگسترده است.
ج) هدايت عمومي وهمگاني
«هدي اللعالمين» كعبه عامل هدايت جهانيان است. هدايتش به ساكنين مكه ويا به حجاجي كه از دور ونزديك به زيارت آن مي آيند، محدود نمي شوند، كه همه رادر برمي گيرد. وحتي محدود به دوران اسلام هم نمي شود. قبل از بعثت پيامبر(ص) هم علي رغم آنكه مراسم حج آلوده به خرافات ونادرستيهابود، مع ذلك جلوي پاره اي از كجروي ها را مي گرفت وجايگاه هدايت بود. كعبه درحقيقت مسلمانان رابه سعادت دنيوي كه همان وحدت كلمه ويگانگي امّت باشد، رهبري وغيرمسلمانان راهم بيدار مي كند تابه نتايج وحدت اسلامي وهماهنگي قواي مختلف ومتشتّت آن پي برده، از خواب غفلت بيدارشوند. ازاينجا دانسته مي شود كه اولاً هدايت وراهنمايي آن، هم راجع به سعادت دنيوي است وهم اخروي، چنان كه نحوه ي هدايتش عموميت داشته، جميع مراتب هدايت راشامل مي شود، ثانياً هدايتش مربوط به عالم خاص ودسته مخصوصي چون فرزندان ابراهيم يا عرب يامسلمانان نبوده بلكه شامل تمام جهانيان است.(حسيني كشكوئيه،1372،صص40-35)
بيت عتيق
« وليطَوَّفوا بِالبَيتِ العَتيق»(حج،آيه29)
«ثُمّ محلّها إلي البَيتِ العَتيق»(حج،آيه23)
ازاوصافي كه قرآن كريم براي كعبه درسوره حج بيان نموده است، عتيق است. اين كلمه دو باردر قرآن كريم آمده است.
چند معني براي عتيق ذكرشده است: قديم، كريم، آزادو... .
مفسرين درخصوص تعبير خانه به بيت عتيق، چنان كه درقرآن مجيد وارد است« وليطوفوا باالبيت العتيق»_ داراي اقوالي مختلف اند:
1.اولين معنا همان (قديم) بودن آن است كه درقرآن نيز بدان اشاره شده: «إنَّ أَوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ.»
2.علامه طباطبايي درالميزان درخصوص عتيق مي نويسد: به خاطر قدمت اين خانه، عتيق ناميده شده است. چراكه ازبناي اين خانه 4000 سال مي گذرد، پس اين خانه اولين وقديمي ترين خانه است. (زيرك،1388،ص91)
3.بعضي آن راازعتيق مشتق شده ازعتق شمرده اند كه به معني آزاد است وخانه را ازاين جهت عتيق دانند كه ازخريد وفروش آزاد است.
4.برخي گفته اند: از آن جهت عتيق است كه ازحوادث طوفان آزاد مانده ويا ازشر جباران وتعرض ايشان آزاد است.(سحاب،1358،ص21)
5.درسوره حج اين خانه، خانه عتيق ناميده شده ،چه از زمان حضرت آدم تاكنون محل اجتماع انسان ها بوده وآيندگان بامشاهده آثار وجاي پاي پيامبران وپيشينيان، خودرا با آنان همگام ودريك مسير مي بينند وبا همه انسان ها درطول تاريخ احساس همبستگي مي كنند.(بي آزارشيرازي،1379،ص16)
6.عتيق يعني آزاد وعتق يعني آزادي، اين خانه آزاد است، نظير ديگر مساجد نيست كه گاهي ملك كسي باشد وگاهي مسجد ساخته شود. خانه اي است كه ابداً ملك كسي نشده ومالكي جزخدا نداشته وندارد. خانه اي است كه از رقيّت ومالكيت وملكيّت غير خدا آزاد است. طواف اطراف اين خانه، انسان را آزاد مي كند كه ملك كسي نشودوبنده كسي نگردد، نه ملك مالك درون شود ونه ملك مالك برون.(آملي،1380،ص10)
7.راغب، عتيق را اين چنين معنا مي كند: « العتيق المتقدّم في الزّمان أوالرّتبه » وبه خاطر همين است كه كريم وقديم را عتيق گويند وبه كسي كه ازبندگي آزادشده عتيق گويند.(راغب،1362،ص321)
8.ازمعاني عتيق (كريم) است. علت نامگذاري خانه را به بيت عتيق به خاطر كريم بودن آن ذكر كرده اند: «قيل لِأنّه بَيتٌ كريمٌ{ نبّاه كريم } كما يقال: عتاق الخيل (والعير) للكَريم منهُما» اين معنا گرامي بودن وشرافت خانه وفضيلت آن را برساير خانه ها مي رساند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص44)
پس مي بينيم كه عتيق داراي معاني گوناگون است واشكال ندارد كه همه آن معاني رادر برداشته باشد.
ملجأ ومرجع مردم
«وإذا جَعَلنا البَيت مَثابه للنّاسِ وأمناً... »(سوره بقره،آيه125)
ازجمله مشخصات بيت اين است كه (مثابه للنّاس) است.
- (مثابه )به معني مرجع وبازگشتگاه هست، محلي كه هرساله مردم بدان رجوع مي كنند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص47)
- طبرسي وجوه مختلفي درتفسير« مثابه للنّاس » بيان مي كند.از جمله اينكه: مردم هرسال به كعبه بازمي گردند –يعني اينكه اين امر تنها يكبار در زمان برمردم نيست اين قول از حسن است- ودر خبر وارد شده كه هركس ازمكه برمي گردد وقصد حج درسال بعد راداشته باشد عمرش افزوده مي شود وهركس ازمكه خارج شود وقصد بازگشت به سوي آن رانداشته باشد اجلش نزديك مي گردد وگفته شده معنايش اين است كه حج انجام مي دهند ودوباره به آن بازگشت مي كنند ونيز گفته شده : مثابه ،پناهگاه وملجأ ونيز محل اجتماع است. معلني مختلف تأويلش اين است كه پي درپي به مكه مراجعه وبازگشت مي كنند.(مجمع البيان،ج1،ص204)
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
ازجمله مباحثي كه درنظام عبادات جايگاه ويژه اي دارد، موضوع نيت وقصدقربت است. قرآن كريم هدف خلقت انسان راآزمايش براي مشخص شدن انسان هايي كه عمل نيكو وخالص انجام مي دهند، بيان مي كند: «.... خَلَقَ المَوت والحَيوه لِيَبلُوَكُم اَيٌّكُم اَحَسنُ عَمَلاً... »
امام صادق(ع) عمل صالح رااين گونه تعريف نموده اند: «والعَمَل الخالص، اَلَّذي لاتُريدُ أَن يُحمَدك عَلَيه أَحَداً الا الله عَزَّوَجَلَّ والنيَّهٌ افضَلُ مِنَ العَمَلِ ،ألا وَإِن النيّه هِيَ العَمَل ،ثُمَّ تلاقولَه عزَّوجلَّ "قُل كلُّ يَعمَل عَليَ شاكِلَته"يعني علي نيّته». عمل خالص آن است كه انسان نخواهدكسي غيراز خداوند متعال اورابه خطرعمل خيرش ستايش كند.
دقيقاً به علت اهميت زياد نيت است كه امام علي آن را افضل ازخودعمل مي شمارند.يعني اگرنيت نباشدويا خالص نباشد، عمل وشكل آن ارزش نداردودرجمله بعدي مي فرمايد نيت درواقع اصل است، يعني عمل بدون نيت خالص، به قدري بي ارزش است كه بدون نيت، گويي عملي نيست و در حديث ديگرحضرت رسول فرموده اند: « نيت المؤمن خير من عمله ونيت الكافرشرّ من عمله وكل عامل يعمل علي نيّته».
برهمين اساس درعلم اصول فقه ،واجبات رابه تعبدي وتوصلي تقسيم كرده اند.درواجب توصلي فقط انجام و تحقق عمل مطلوب است وقصدونيت خاصي نيازنيست. درمقابل واجب تعبدي ياعبادات آن قسم واجباتي است كه علاوه برانجام عمل، بايدباقصدقربت انجام گيرد. شكي نيست كه حج يك واجب تعبدي است، يعني انجام مناسك بايدهمراه باقصدقربت باشدوبدون نيت خاص.(زيرك،1388،ص207)
درقصدقربت همين مقداركافي است كه مكلف درمتن عمل ازآغازتا انجام چنين نيت كند كه اين كار رابه دستورخداوند انجام مي دهم. چنين كاري درعبادي بودن آن عمل ،كفايت مي كند.(جوادي آملي،1383،ص176)
حج و قصد قربت
حج( تمتع، قران وإفراد) وعمره ازعناوين قصدي وقربي است. ازاين روبايد درآن به دوچيزتوجه وآن را قصد كرد، يكي عنوان عمل وديگري غايت وهدف آن كه تقرب به خدا است.همه اركان واجزاي زيرمجموعه اين عناوين نيزقصدي است وهمچون خودحج وعمره امتثال آن ها بدون قصدعنوان مخصوص به هركدام حاصل نمي شود؛ البته همان قصداجمالي اول كه سايه افكن برامورمذبورباشد كافي است.(جوادي آملي،1383،ص176)
پاداش قصد قربت در حج
قالَ الصادقُ (ع): «لَمّا حَجَّ موسي نَزَلَ عليهِ جِبرئيلُ فقالَ لَهُ موسي ياجبرئيل ... ما لِمَن حج هذا البيتَ بنيَّه صادقهِ ونَفَقَهُ طيبه؟ قال: "فَرَحَجَّ إلَي اللهِ عزوجل ، فَأوحَي الله تعالي إليه"قُل لَهُ: أجعَلَه فِي الرَفيقِ الأعلي مع النَّبيينَ والصِّديقينَ والشُّهداءِ والصّالحينَ وحَسُنَ اُولئِك رفيقاً؛امام صادق فرمودند: هنگامي كه موسي حج انجام داد،جبرئيل بروي نازل شد، سپس موسي به اوگفت :اي جبرئيل براي كسي كه حج اين خانه رابانيتي صادق وهزينه اي پاك به جاي آورد، چه پاداشي مقررشده است؟ جبرئيل بدون پاسخ به سوي خداوند عزوجل بازگشت وپاسخ آن راجوياشد. خداوندبه او وحي كردوفرمود: به اوبگو وي رادرملكوت اعلي همراه وهمنشين باپيامبران وصديقان وشهيدان وصالحان قرارخواهم دادواين ها همراهان خوب وشايسته اي هستند»(شالچي،1389،ص195)
درجايي ديگرمي فرمايند: « الحجِّ حجّان، حجُّ لِلله وحجُّ للنّاس، فَمَن حجّ للله كان ثَوابه علي اللهِ الجنّه ومن حجّ للنّاس كان ثوابه علي النّاس يوم القيامه؛ حج دونوع است ، حج براي خداوحج براي مردم. هركه براي خداحج كند،پاداش اوبهشت است وهركه براي مردم حج كند، درقيامت پاداش خود رابايداز مردم بگيرد»(قرائتي،1387،ص43)
امام سجاد (ع) مي فرمايند: «من حجّ يُريدُ به وجه اللهِ لايُريدُ رياءً ولاسمعهً غَفَرَلله؛ البته كسي كه درحج هدفي جزخدانداشته باشد، ودرفكرديدن وشنيدن وستايش مردم نباشد، حتماًخدا اورا مي بخشد» (همان)
تلبيه
يكي ازاجزاي واجب عقداحرام ،تلبيه است. تلبيه ،ذكرمخصوصي است كه بعدازاحرام نيزتا رسيدن به مكان معين يا فرارسيدن زمان خاص، تكرار آن مستحب است. تكرار تلبيه درهرفراز ونشيب ودرهرمعراج وحضيضي براي آن است كه انسان درهرآني ،آن عهد الهي خودرا تجديد كند.
شايد راز اين كه پيامبر مكرم اسلام مظهرعظيم ترين اسماي الهي است اين باشدكه اوبهترين كسي است كه حج گزارده وبه همه اسرارحج وبه ويژه تلبيه پاسخ داد. حج پيامبر موازي وبرابر معراج بود. چنان كه امام صادق دربيان علت احرام پيامبرازمسجدشجره فرمودند:« چون آن حضرت به آسمان برده شدوبه موازات شجره رسيد نداداده شد وآن حضرت گفت: لبيك،آن گاه ندارسيد كه آيا تورا يتيمي نيافته كه درپناه خودجاي داديم؟ آيا تورادر كودكي دربيابان مكه ره گم كرده وحيران نيافته وراهنمايي نكرديم؟ آن حضرت گفت: « إنّ الحَمدَ وَالنِّعمَه وَالمُلكِ لَكَ لاشريكَ لَكَ»(جوادي آملي،1383،ص179)
طواف
يكي ازواجبات حج ،طواف بيت الله الحرام است. برهر انسان حج گزاري كه حج تمتع به جاي مي آورد، سه طواف واجب است: طواف عمره تمتع ، طواف حج تمتع ، طواف نساء.
مفهوم طواف
طواف مصدر(طاف- يطوف)بوده ودر لغت گرد چيزي گشتن ودر اصطلاح پيرامون كعبه گرديدن است.(قاضي عسگر،1381،ص84)
پيشينه طواف
پيشينه طواف به هزاران سال قبل ازهبوط حضرت آدم به زمين بازمي گردد. فرشتگان درناحيه (ردم) ازآدم استقبال كرده، به اوگفتند: مادوهزار سال پيش ازتو به اين خانه حج گزارديم .آدم پرسيد: شماهنگام طواف چه مي گوييد؟ گفتند: مي گوييم:«سُبحانَ اللِه والحَمدُللله وَلا إلهَ اِلا الله واللهُ اكبر.»(همان،ص85)
در روايتي به نقل ازامام صادق(ع) آمده است: آن گاه كه خداوند به ملائكه فرمود: «إنّي جاعل في الارض خليفه ،قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدّماء ونحن نسبح بحمدك ونقدس لك ...»من در روي زمين جانشين قرارخواهم داد.فرشتگان گفتند: پروردگارا آيا كسي رادر زمين قرارمي دهي كه فسادوخونريزي مي كند؟ ماتسبيح وحمدتو رابه جاي مي آوريم.
قيمت محصول : 17000 تومان
برچسب
مباني نظري حج وقصد قربت مباني نظري حج قصد قربت مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق شباهت طوا
فرمت فايل : docx
حجم : 37
صفحات : 22
|
گروه : مباني و پيشينه نظري |
توضيحات محصول :
مباني نظري حج وقصد قربت
توضيحات: فصل دوم پايان نامه كارشناسي ارشد (پيشينه و مباني نظري پژوهش)
همراه با منبع نويسي درون متني به شيوه APA جهت استفاده فصل دو پايان نامه
توضيحات نظري كامل در مورد متغير
پيشينه داخلي و خارجي در مورد متغير مربوطه و متغيرهاي مشابه
رفرنس نويسي و پاورقي دقيق و مناسب
منبع : انگليسي وفارسي دارد (به شيوه APA)
نوع فايل: WORD و قابل ويرايش با فرمت doc
بخش هايي از محتواي فايل پيشينه ومباني نظري:
فهرست مطالب:
مفاهيم لغوي حج
جمع بندي و نتيجه گيري
مفاهيم اصطلاحي حج
ويژگي هاي كعبه
بيت عتيق
ملجأ ومرجع مردم
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
حج و قصد قربت
پاداش قصد قربت در حج
تلبيه
طواف
مفهوم طواف
پيشينه طواف
شباهت طواف و نماز
تفاوت نماز و طواف
رسيدگي به حاجت مؤمن ،مجوز قطع طواف
حجر الاسود
مقام ابراهيم
زمزم
پيشينه چاه زمزم
صفا و مروه
راز تسميه صفا و مروه
عرفات
مشعر
راز تسميه مشعر
منا
راز تسميه منا
اعمال منا
امام حسين و حقيقت منا
منابع و مآخذ
بخش اول: مباني نظري
مفاهيم لغوي حج
1.معناي واژه ي عربي حَج يا حِج، دليل و برهان آوردن و امري مهم راقصد كردن،ذكر شده است.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.حج: قصد كردن،آهنگ كردن،باحجت و دليل بر كسي غالب شدن،آمد و شد كردن باكسي،قصد بيت الله كردن،قصد طواف كعبه كردن،به زيارت كعبه رفتن.(عميد،1375،ص926)
3.حج:آهنگ كردن،آهنگ كردن به چيزي،قصد،غلبه كردن به حجت بر كسي،منفعت كردن،شاد شدن،باز داشتن،معاد،برّ،قصد طواف كعبه كردن به نيت عبادت و به جاي آوردن آن،زيارت خانه ي خدا با شرايط معلوم.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
جمع بندي و نتيجه گيري
به نظر مي رسد همه ي معاني حج در اين قسمت به سه معني باز گردد:
1.قصد و آهنگ كاري را كردن
2.رفت و آمد
3.پيروزي دراستدلال،كه دو معني اول متناسب با معني اصطلاحي آن است.(شربتي،1383،ص4)
مفاهيم اصطلاحي حج
1.حج از مهمترين احكام عبادي ويكي از اركان اسلام است،كه در ماه ذيحجه ي هرسال با مراسمي مخصوص و باشكوه در مكه برگذار مي شود.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.مراد از حج در متون و منابع اسلامي،از جمله منابع فقهي،عازم شدن به سمت بيت الله الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتي ويژه در زماني خاص است.به تعبيربرخي فقها،اصطلاح فقهي حج بر مجموعه اعمالي دلالت دارد كه در مكانهايي خاص در مكه انجام مي شوند.(همان)
3. از جمله معاني شايع حج در منابع فقهي،به ويژه هنگامي كه در برابر اصطلاح"عمره"به كار مي رود،آن بخش از احكام و مناسك حج است كه در چهارچوب مناسك عمره قرار نميگيرد ودر حديثي،مراد از تعبير قرآني "حج اكبر"(توبه،3)حج سال نهم هجري كه مسلمانان و مشركان با يكديگر حج گزاردند ذكر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اكبر،حج پيامبراكرم(ص)يا حجي كه در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنين تعبير مذكور بر حج تمتع يا بخشي از مناسك آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اكبر(يوم الحج الاكبر)در احاديث،روز عيد قربان و نيز روز عرفه(روز نهم ذيحجه)دانسته شده است.(همان)
4. حج:زيارت بيت الله در مكه كه بر هر مسلمان بالغ و عاقل و تندرست اعم از مرد و زن به شرط داشتن استطاعت،در تمام مدت عمر،يك مرتبه واجب است.حج بر سه قسم است:حج افراد،حج قران و حج تمتع.حج افراد و قران براي مردم مكه و كساني است كه در فاصله ي 16فرسخي مكه يا كمتر از آن،اقامت دارند و بايد در خانه ي خود يا در ميقات پيش از مكه احرام بگيرند.حج تمتع براي كساني است كه در بيش از16فرسخي مكه اقامت دارند و بايد از ميقات احرام بگيرند و به مكه بروند و همينكه خانه هاي مكه را ببينند تلبيه بگويند و هفت مرتبه طواف كعبه كنند.(عميد،1375،ص926)
5. در فقه اسلامي:مجموعه اي از اعمال كه در مكه و اطراف آن به جاي مي آورند.حج عبادتي است كه اقدام به ان در صورت وجود استطاعت مالي و صحت مزاج و امنيت،واجب و هرشخص بالغ و عاقلي،مكلف است در تمام عمر،يك مرتبه آن را اتيان كند.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
6. فاضل هندي گويد:حج به قصد خانه خدا در مكه با انجام مناسك مخصوص در نزديك خانه خدا است.(موحدي،1377،ص7)
ويژگي هاي كعبه
«إنّ أوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذي بِبَكَّهٍ مُباركاً وهُديً لِلعالَمين»(آل عمران،آيه96)
الف) نخستين خانه
شايدتصور شود كه كعبه نخستين خانه اي است كه بنا شده وقبل ازآن خانه اي وجود نداشته است. اين مطلب ازظاهر آيه استنباط نمي شود. فخر رازي معتقد است: «آيه دلالت نمي كند كه كعبه اولين خانه اي است كه خداوند تعالي خلق كرده است و بدينسان حاكي از آن نيست كه اولين خانه اي است كه در زمين پديد آمد. بلكه آيه دلالت مي كند كه آن اولين خانه اي است كه براي مردم وضع شده است واينكه براي مردم وضع شده اقتضا مي كند كه ميان همه ي مردم مشترك باشد، اما ساير خانه ها، هركدام اختصاص به فردي ازمردم دارد. واينكه خانه بين خانه بين همه مردم مشترك است،اين اشتراك به ثمر نمي رسد،مگرهنگامي كه خانه براي طاعات وعبادات وقبله مردم باشد.» ظاهراً اين تفسيرباظاهرآيه بيشترسازگاري دارد.حضرت علي (ع) نيزدرتوضيح اولين خانه مي فرمايند: «مَعناه إنّ أوَّلَ بَيت وُضِعَ لِلعباده... » براساس اين تفسير ،اين خانه درمبارك بودن وهدايت خلق ومحل عبادت بودن اول است.
ب) خانه مبارك
ويژگي ديگر خانه اين است كه مبارك است. لازم است درمعناي مبارك اندكي تأمل كنيم تا ازفروغ كعبه بهره بيشتري ببريم.
- راغب مي گويد: «بركت، ثبوت خيرالهي است درچيزي ومبارك چيزي است كه درآن ،اين خير وجود دارد.... وچون خير الهي از جايي وبه صورتي صادر مي شود كه احساس نمي گيرد وبه گونه اي است كه شمرده نمي شودومحدوديتي ندارد، به هرچيزي كه ازآن ،افزوني غير محسوس مشاهده شود، مبارك گفته اند.»
- علامه طباطبايي (ره) درتوضيح مبارك مي گويد: «كعبه مباركه، مفاعله از بركت است كه عبارت باشد ازخير كثير. پس كعبه رامبارك مي گويند، چون خير فراوان وزيادي برآن افاضه ودرآن قرار داده شده است واگرچه مبارك بودن خانه كعبه، شامل بركات دنيوي واخروي هردو مي شود، ليكن با درنظر گرفتن تقابلي كه با جمله «هديً للعالمين» پيدا كرده، روشن مي شود كه مراد ازآن تنها بركات دنيوي است، كه عمده وفور ارزاق وتوجه مردم به عمران وآبادي آن به واسطه حج است. بنابراين مبارك شدن كعبه، همانا جامه عمل پوشانيدن به دعاي حضرت ابراهيم است كه درآيه « رَبَّنا إِنّي أَسكَنتُ مِن ذُرِيَّتي بِواد غَيرِ ذي ذَرع عِندَ بَيتكَ المُحرَّم ربَّنا ليُقيموا الصَّلوه فَاجعَل أفئِده مِنَ النّاسِ تَهوي إليهِم وارزُقهُم مِنَ الثّمَرات لَعَلَّهُم يَشكُرون» به آن تصريح شده است.
به هرحال اين نكته كه «مباركاً» بركات دنيوي رادربر مي گيرد وقابل قبول است. اما اينكه بركت خانه تنها محدود به دايره حرم ومكه باشد پذيرفتني نيست، ازاطلاق آيه برمي آيد كه بركت خانه براي ناس وهمه مردم بوده ودامنه اش وسيع وگسترده است.
ج) هدايت عمومي وهمگاني
«هدي اللعالمين» كعبه عامل هدايت جهانيان است. هدايتش به ساكنين مكه ويا به حجاجي كه از دور ونزديك به زيارت آن مي آيند، محدود نمي شوند، كه همه رادر برمي گيرد. وحتي محدود به دوران اسلام هم نمي شود. قبل از بعثت پيامبر(ص) هم علي رغم آنكه مراسم حج آلوده به خرافات ونادرستيهابود، مع ذلك جلوي پاره اي از كجروي ها را مي گرفت وجايگاه هدايت بود. كعبه درحقيقت مسلمانان رابه سعادت دنيوي كه همان وحدت كلمه ويگانگي امّت باشد، رهبري وغيرمسلمانان راهم بيدار مي كند تابه نتايج وحدت اسلامي وهماهنگي قواي مختلف ومتشتّت آن پي برده، از خواب غفلت بيدارشوند. ازاينجا دانسته مي شود كه اولاً هدايت وراهنمايي آن، هم راجع به سعادت دنيوي است وهم اخروي، چنان كه نحوه ي هدايتش عموميت داشته، جميع مراتب هدايت راشامل مي شود، ثانياً هدايتش مربوط به عالم خاص ودسته مخصوصي چون فرزندان ابراهيم يا عرب يامسلمانان نبوده بلكه شامل تمام جهانيان است.(حسيني كشكوئيه،1372،صص40-35)
بيت عتيق
« وليطَوَّفوا بِالبَيتِ العَتيق»(حج،آيه29)
«ثُمّ محلّها إلي البَيتِ العَتيق»(حج،آيه23)
ازاوصافي كه قرآن كريم براي كعبه درسوره حج بيان نموده است، عتيق است. اين كلمه دو باردر قرآن كريم آمده است.
چند معني براي عتيق ذكرشده است: قديم، كريم، آزادو... .
مفسرين درخصوص تعبير خانه به بيت عتيق، چنان كه درقرآن مجيد وارد است« وليطوفوا باالبيت العتيق»_ داراي اقوالي مختلف اند:
1.اولين معنا همان (قديم) بودن آن است كه درقرآن نيز بدان اشاره شده: «إنَّ أَوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ.»
2.علامه طباطبايي درالميزان درخصوص عتيق مي نويسد: به خاطر قدمت اين خانه، عتيق ناميده شده است. چراكه ازبناي اين خانه 4000 سال مي گذرد، پس اين خانه اولين وقديمي ترين خانه است. (زيرك،1388،ص91)
3.بعضي آن راازعتيق مشتق شده ازعتق شمرده اند كه به معني آزاد است وخانه را ازاين جهت عتيق دانند كه ازخريد وفروش آزاد است.
4.برخي گفته اند: از آن جهت عتيق است كه ازحوادث طوفان آزاد مانده ويا ازشر جباران وتعرض ايشان آزاد است.(سحاب،1358،ص21)
5.درسوره حج اين خانه، خانه عتيق ناميده شده ،چه از زمان حضرت آدم تاكنون محل اجتماع انسان ها بوده وآيندگان بامشاهده آثار وجاي پاي پيامبران وپيشينيان، خودرا با آنان همگام ودريك مسير مي بينند وبا همه انسان ها درطول تاريخ احساس همبستگي مي كنند.(بي آزارشيرازي،1379،ص16)
6.عتيق يعني آزاد وعتق يعني آزادي، اين خانه آزاد است، نظير ديگر مساجد نيست كه گاهي ملك كسي باشد وگاهي مسجد ساخته شود. خانه اي است كه ابداً ملك كسي نشده ومالكي جزخدا نداشته وندارد. خانه اي است كه از رقيّت ومالكيت وملكيّت غير خدا آزاد است. طواف اطراف اين خانه، انسان را آزاد مي كند كه ملك كسي نشودوبنده كسي نگردد، نه ملك مالك درون شود ونه ملك مالك برون.(آملي،1380،ص10)
7.راغب، عتيق را اين چنين معنا مي كند: « العتيق المتقدّم في الزّمان أوالرّتبه » وبه خاطر همين است كه كريم وقديم را عتيق گويند وبه كسي كه ازبندگي آزادشده عتيق گويند.(راغب،1362،ص321)
8.ازمعاني عتيق (كريم) است. علت نامگذاري خانه را به بيت عتيق به خاطر كريم بودن آن ذكر كرده اند: «قيل لِأنّه بَيتٌ كريمٌ{ نبّاه كريم } كما يقال: عتاق الخيل (والعير) للكَريم منهُما» اين معنا گرامي بودن وشرافت خانه وفضيلت آن را برساير خانه ها مي رساند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص44)
پس مي بينيم كه عتيق داراي معاني گوناگون است واشكال ندارد كه همه آن معاني رادر برداشته باشد.
ملجأ ومرجع مردم
«وإذا جَعَلنا البَيت مَثابه للنّاسِ وأمناً... »(سوره بقره،آيه125)
ازجمله مشخصات بيت اين است كه (مثابه للنّاس) است.
- (مثابه )به معني مرجع وبازگشتگاه هست، محلي كه هرساله مردم بدان رجوع مي كنند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص47)
- طبرسي وجوه مختلفي درتفسير« مثابه للنّاس » بيان مي كند.از جمله اينكه: مردم هرسال به كعبه بازمي گردند –يعني اينكه اين امر تنها يكبار در زمان برمردم نيست اين قول از حسن است- ودر خبر وارد شده كه هركس ازمكه برمي گردد وقصد حج درسال بعد راداشته باشد عمرش افزوده مي شود وهركس ازمكه خارج شود وقصد بازگشت به سوي آن رانداشته باشد اجلش نزديك مي گردد وگفته شده معنايش اين است كه حج انجام مي دهند ودوباره به آن بازگشت مي كنند ونيز گفته شده : مثابه ،پناهگاه وملجأ ونيز محل اجتماع است. معلني مختلف تأويلش اين است كه پي درپي به مكه مراجعه وبازگشت مي كنند.(مجمع البيان،ج1،ص204)
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
ازجمله مباحثي كه درنظام عبادات جايگاه ويژه اي دارد، موضوع نيت وقصدقربت است. قرآن كريم هدف خلقت انسان راآزمايش براي مشخص شدن انسان هايي كه عمل نيكو وخالص انجام مي دهند، بيان مي كند: «.... خَلَقَ المَوت والحَيوه لِيَبلُوَكُم اَيٌّكُم اَحَسنُ عَمَلاً... »
امام صادق(ع) عمل صالح رااين گونه تعريف نموده اند: «والعَمَل الخالص، اَلَّذي لاتُريدُ أَن يُحمَدك عَلَيه أَحَداً الا الله عَزَّوَجَلَّ والنيَّهٌ افضَلُ مِنَ العَمَلِ ،ألا وَإِن النيّه هِيَ العَمَل ،ثُمَّ تلاقولَه عزَّوجلَّ "قُل كلُّ يَعمَل عَليَ شاكِلَته"يعني علي نيّته». عمل خالص آن است كه انسان نخواهدكسي غيراز خداوند متعال اورابه خطرعمل خيرش ستايش كند.
دقيقاً به علت اهميت زياد نيت است كه امام علي آن را افضل ازخودعمل مي شمارند.يعني اگرنيت نباشدويا خالص نباشد، عمل وشكل آن ارزش نداردودرجمله بعدي مي فرمايد نيت درواقع اصل است، يعني عمل بدون نيت خالص، به قدري بي ارزش است كه بدون نيت، گويي عملي نيست و در حديث ديگرحضرت رسول فرموده اند: « نيت المؤمن خير من عمله ونيت الكافرشرّ من عمله وكل عامل يعمل علي نيّته».
برهمين اساس درعلم اصول فقه ،واجبات رابه تعبدي وتوصلي تقسيم كرده اند.درواجب توصلي فقط انجام و تحقق عمل مطلوب است وقصدونيت خاصي نيازنيست. درمقابل واجب تعبدي ياعبادات آن قسم واجباتي است كه علاوه برانجام عمل، بايدباقصدقربت انجام گيرد. شكي نيست كه حج يك واجب تعبدي است، يعني انجام مناسك بايدهمراه باقصدقربت باشدوبدون نيت خاص.(زيرك،1388،ص207)
درقصدقربت همين مقداركافي است كه مكلف درمتن عمل ازآغازتا انجام چنين نيت كند كه اين كار رابه دستورخداوند انجام مي دهم. چنين كاري درعبادي بودن آن عمل ،كفايت مي كند.(جوادي آملي،1383،ص176)
حج و قصد قربت
حج( تمتع، قران وإفراد) وعمره ازعناوين قصدي وقربي است. ازاين روبايد درآن به دوچيزتوجه وآن را قصد كرد، يكي عنوان عمل وديگري غايت وهدف آن كه تقرب به خدا است.همه اركان واجزاي زيرمجموعه اين عناوين نيزقصدي است وهمچون خودحج وعمره امتثال آن ها بدون قصدعنوان مخصوص به هركدام حاصل نمي شود؛ البته همان قصداجمالي اول كه سايه افكن برامورمذبورباشد كافي است.(جوادي آملي،1383،ص176)
پاداش قصد قربت در حج
قالَ الصادقُ (ع): «لَمّا حَجَّ موسي نَزَلَ عليهِ جِبرئيلُ فقالَ لَهُ موسي ياجبرئيل ... ما لِمَن حج هذا البيتَ بنيَّه صادقهِ ونَفَقَهُ طيبه؟ قال: "فَرَحَجَّ إلَي اللهِ عزوجل ، فَأوحَي الله تعالي إليه"قُل لَهُ: أجعَلَه فِي الرَفيقِ الأعلي مع النَّبيينَ والصِّديقينَ والشُّهداءِ والصّالحينَ وحَسُنَ اُولئِك رفيقاً؛امام صادق فرمودند: هنگامي كه موسي حج انجام داد،جبرئيل بروي نازل شد، سپس موسي به اوگفت :اي جبرئيل براي كسي كه حج اين خانه رابانيتي صادق وهزينه اي پاك به جاي آورد، چه پاداشي مقررشده است؟ جبرئيل بدون پاسخ به سوي خداوند عزوجل بازگشت وپاسخ آن راجوياشد. خداوندبه او وحي كردوفرمود: به اوبگو وي رادرملكوت اعلي همراه وهمنشين باپيامبران وصديقان وشهيدان وصالحان قرارخواهم دادواين ها همراهان خوب وشايسته اي هستند»(شالچي،1389،ص195)
درجايي ديگرمي فرمايند: « الحجِّ حجّان، حجُّ لِلله وحجُّ للنّاس، فَمَن حجّ للله كان ثَوابه علي اللهِ الجنّه ومن حجّ للنّاس كان ثوابه علي النّاس يوم القيامه؛ حج دونوع است ، حج براي خداوحج براي مردم. هركه براي خداحج كند،پاداش اوبهشت است وهركه براي مردم حج كند، درقيامت پاداش خود رابايداز مردم بگيرد»(قرائتي،1387،ص43)
امام سجاد (ع) مي فرمايند: «من حجّ يُريدُ به وجه اللهِ لايُريدُ رياءً ولاسمعهً غَفَرَلله؛ البته كسي كه درحج هدفي جزخدانداشته باشد، ودرفكرديدن وشنيدن وستايش مردم نباشد، حتماًخدا اورا مي بخشد» (همان)
تلبيه
يكي ازاجزاي واجب عقداحرام ،تلبيه است. تلبيه ،ذكرمخصوصي است كه بعدازاحرام نيزتا رسيدن به مكان معين يا فرارسيدن زمان خاص، تكرار آن مستحب است. تكرار تلبيه درهرفراز ونشيب ودرهرمعراج وحضيضي براي آن است كه انسان درهرآني ،آن عهد الهي خودرا تجديد كند.
شايد راز اين كه پيامبر مكرم اسلام مظهرعظيم ترين اسماي الهي است اين باشدكه اوبهترين كسي است كه حج گزارده وبه همه اسرارحج وبه ويژه تلبيه پاسخ داد. حج پيامبر موازي وبرابر معراج بود. چنان كه امام صادق دربيان علت احرام پيامبرازمسجدشجره فرمودند:« چون آن حضرت به آسمان برده شدوبه موازات شجره رسيد نداداده شد وآن حضرت گفت: لبيك،آن گاه ندارسيد كه آيا تورا يتيمي نيافته كه درپناه خودجاي داديم؟ آيا تورادر كودكي دربيابان مكه ره گم كرده وحيران نيافته وراهنمايي نكرديم؟ آن حضرت گفت: « إنّ الحَمدَ وَالنِّعمَه وَالمُلكِ لَكَ لاشريكَ لَكَ»(جوادي آملي،1383،ص179)
طواف
يكي ازواجبات حج ،طواف بيت الله الحرام است. برهر انسان حج گزاري كه حج تمتع به جاي مي آورد، سه طواف واجب است: طواف عمره تمتع ، طواف حج تمتع ، طواف نساء.
مفهوم طواف
طواف مصدر(طاف- يطوف)بوده ودر لغت گرد چيزي گشتن ودر اصطلاح پيرامون كعبه گرديدن است.(قاضي عسگر،1381،ص84)
پيشينه طواف
پيشينه طواف به هزاران سال قبل ازهبوط حضرت آدم به زمين بازمي گردد. فرشتگان درناحيه (ردم) ازآدم استقبال كرده، به اوگفتند: مادوهزار سال پيش ازتو به اين خانه حج گزارديم .آدم پرسيد: شماهنگام طواف چه مي گوييد؟ گفتند: مي گوييم:«سُبحانَ اللِه والحَمدُللله وَلا إلهَ اِلا الله واللهُ اكبر.»(همان،ص85)
در روايتي به نقل ازامام صادق(ع) آمده است: آن گاه كه خداوند به ملائكه فرمود: «إنّي جاعل في الارض خليفه ،قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدّماء ونحن نسبح بحمدك ونقدس لك ...»من در روي زمين جانشين قرارخواهم داد.فرشتگان گفتند: پروردگارا آيا كسي رادر زمين قرارمي دهي كه فسادوخونريزي مي كند؟ ماتسبيح وحمدتو رابه جاي مي آوريم.
قيمت محصول : 17000 تومان
مباني نظري حج وقصد قربت مباني نظري حج قصد قربت مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق شباهت طوا
مباني نظري حج وقصد قربت
فرمت فايل : docx
حجم : 37
صفحات : 22
گروه : مباني و پيشينه نظري
توضيحات محصول :
مباني نظري حج وقصد قربت
توضيحات: فصل دوم پايان نامه كارشناسي ارشد (پيشينه و مباني نظري پژوهش)
همراه با منبع نويسي درون متني به شيوه APA جهت استفاده فصل دو پايان نامه
توضيحات نظري كامل در مورد متغير
پيشينه داخلي و خارجي در مورد متغير مربوطه و متغيرهاي مشابه
رفرنس نويسي و پاورقي دقيق و مناسب
منبع : انگليسي وفارسي دارد (به شيوه APA)
نوع فايل: WORD و قابل ويرايش با فرمت doc
بخش هايي از محتواي فايل پيشينه ومباني نظري:
فهرست مطالب:
مفاهيم لغوي حج
جمع بندي و نتيجه گيري
مفاهيم اصطلاحي حج
ويژگي هاي كعبه
بيت عتيق
ملجأ ومرجع مردم
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
حج و قصد قربت
پاداش قصد قربت در حج
تلبيه
طواف
مفهوم طواف
پيشينه طواف
شباهت طواف و نماز
تفاوت نماز و طواف
رسيدگي به حاجت مؤمن ،مجوز قطع طواف
حجر الاسود
مقام ابراهيم
زمزم
پيشينه چاه زمزم
صفا و مروه
راز تسميه صفا و مروه
عرفات
مشعر
راز تسميه مشعر
منا
راز تسميه منا
اعمال منا
امام حسين و حقيقت منا
منابع و مآخذ
بخش اول: مباني نظري
مفاهيم لغوي حج
1.معناي واژه ي عربي حَج يا حِج، دليل و برهان آوردن و امري مهم راقصد كردن،ذكر شده است.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.حج: قصد كردن،آهنگ كردن،باحجت و دليل بر كسي غالب شدن،آمد و شد كردن باكسي،قصد بيت الله كردن،قصد طواف كعبه كردن،به زيارت كعبه رفتن.(عميد،1375،ص926)
3.حج:آهنگ كردن،آهنگ كردن به چيزي،قصد،غلبه كردن به حجت بر كسي،منفعت كردن،شاد شدن،باز داشتن،معاد،برّ،قصد طواف كعبه كردن به نيت عبادت و به جاي آوردن آن،زيارت خانه ي خدا با شرايط معلوم.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
جمع بندي و نتيجه گيري
به نظر مي رسد همه ي معاني حج در اين قسمت به سه معني باز گردد:
1.قصد و آهنگ كاري را كردن
2.رفت و آمد
3.پيروزي دراستدلال،كه دو معني اول متناسب با معني اصطلاحي آن است.(شربتي،1383،ص4)
مفاهيم اصطلاحي حج
1.حج از مهمترين احكام عبادي ويكي از اركان اسلام است،كه در ماه ذيحجه ي هرسال با مراسمي مخصوص و باشكوه در مكه برگذار مي شود.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.مراد از حج در متون و منابع اسلامي،از جمله منابع فقهي،عازم شدن به سمت بيت الله الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتي ويژه در زماني خاص است.به تعبيربرخي فقها،اصطلاح فقهي حج بر مجموعه اعمالي دلالت دارد كه در مكانهايي خاص در مكه انجام مي شوند.(همان)
3. از جمله معاني شايع حج در منابع فقهي،به ويژه هنگامي كه در برابر اصطلاح"عمره"به كار مي رود،آن بخش از احكام و مناسك حج است كه در چهارچوب مناسك عمره قرار نميگيرد ودر حديثي،مراد از تعبير قرآني "حج اكبر"(توبه،3)حج سال نهم هجري كه مسلمانان و مشركان با يكديگر حج گزاردند ذكر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اكبر،حج پيامبراكرم(ص)يا حجي كه در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنين تعبير مذكور بر حج تمتع يا بخشي از مناسك آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اكبر(يوم الحج الاكبر)در احاديث،روز عيد قربان و نيز روز عرفه(روز نهم ذيحجه)دانسته شده است.(همان)
4. حج:زيارت بيت الله در مكه كه بر هر مسلمان بالغ و عاقل و تندرست اعم از مرد و زن به شرط داشتن استطاعت،در تمام مدت عمر،يك مرتبه واجب است.حج بر سه قسم است:حج افراد،حج قران و حج تمتع.حج افراد و قران براي مردم مكه و كساني است كه در فاصله ي 16فرسخي مكه يا كمتر از آن،اقامت دارند و بايد در خانه ي خود يا در ميقات پيش از مكه احرام بگيرند.حج تمتع براي كساني است كه در بيش از16فرسخي مكه اقامت دارند و بايد از ميقات احرام بگيرند و به مكه بروند و همينكه خانه هاي مكه را ببينند تلبيه بگويند و هفت مرتبه طواف كعبه كنند.(عميد،1375،ص926)
5. در فقه اسلامي:مجموعه اي از اعمال كه در مكه و اطراف آن به جاي مي آورند.حج عبادتي است كه اقدام به ان در صورت وجود استطاعت مالي و صحت مزاج و امنيت،واجب و هرشخص بالغ و عاقلي،مكلف است در تمام عمر،يك مرتبه آن را اتيان كند.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
6. فاضل هندي گويد:حج به قصد خانه خدا در مكه با انجام مناسك مخصوص در نزديك خانه خدا است.(موحدي،1377،ص7)
ويژگي هاي كعبه
«إنّ أوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذي بِبَكَّهٍ مُباركاً وهُديً لِلعالَمين»(آل عمران،آيه96)
الف) نخستين خانه
شايدتصور شود كه كعبه نخستين خانه اي است كه بنا شده وقبل ازآن خانه اي وجود نداشته است. اين مطلب ازظاهر آيه استنباط نمي شود. فخر رازي معتقد است: «آيه دلالت نمي كند كه كعبه اولين خانه اي است كه خداوند تعالي خلق كرده است و بدينسان حاكي از آن نيست كه اولين خانه اي است كه در زمين پديد آمد. بلكه آيه دلالت مي كند كه آن اولين خانه اي است كه براي مردم وضع شده است واينكه براي مردم وضع شده اقتضا مي كند كه ميان همه ي مردم مشترك باشد، اما ساير خانه ها، هركدام اختصاص به فردي ازمردم دارد. واينكه خانه بين خانه بين همه مردم مشترك است،اين اشتراك به ثمر نمي رسد،مگرهنگامي كه خانه براي طاعات وعبادات وقبله مردم باشد.» ظاهراً اين تفسيرباظاهرآيه بيشترسازگاري دارد.حضرت علي (ع) نيزدرتوضيح اولين خانه مي فرمايند: «مَعناه إنّ أوَّلَ بَيت وُضِعَ لِلعباده... » براساس اين تفسير ،اين خانه درمبارك بودن وهدايت خلق ومحل عبادت بودن اول است.
ب) خانه مبارك
ويژگي ديگر خانه اين است كه مبارك است. لازم است درمعناي مبارك اندكي تأمل كنيم تا ازفروغ كعبه بهره بيشتري ببريم.
- راغب مي گويد: «بركت، ثبوت خيرالهي است درچيزي ومبارك چيزي است كه درآن ،اين خير وجود دارد.... وچون خير الهي از جايي وبه صورتي صادر مي شود كه احساس نمي گيرد وبه گونه اي است كه شمرده نمي شودومحدوديتي ندارد، به هرچيزي كه ازآن ،افزوني غير محسوس مشاهده شود، مبارك گفته اند.»
- علامه طباطبايي (ره) درتوضيح مبارك مي گويد: «كعبه مباركه، مفاعله از بركت است كه عبارت باشد ازخير كثير. پس كعبه رامبارك مي گويند، چون خير فراوان وزيادي برآن افاضه ودرآن قرار داده شده است واگرچه مبارك بودن خانه كعبه، شامل بركات دنيوي واخروي هردو مي شود، ليكن با درنظر گرفتن تقابلي كه با جمله «هديً للعالمين» پيدا كرده، روشن مي شود كه مراد ازآن تنها بركات دنيوي است، كه عمده وفور ارزاق وتوجه مردم به عمران وآبادي آن به واسطه حج است. بنابراين مبارك شدن كعبه، همانا جامه عمل پوشانيدن به دعاي حضرت ابراهيم است كه درآيه « رَبَّنا إِنّي أَسكَنتُ مِن ذُرِيَّتي بِواد غَيرِ ذي ذَرع عِندَ بَيتكَ المُحرَّم ربَّنا ليُقيموا الصَّلوه فَاجعَل أفئِده مِنَ النّاسِ تَهوي إليهِم وارزُقهُم مِنَ الثّمَرات لَعَلَّهُم يَشكُرون» به آن تصريح شده است.
به هرحال اين نكته كه «مباركاً» بركات دنيوي رادربر مي گيرد وقابل قبول است. اما اينكه بركت خانه تنها محدود به دايره حرم ومكه باشد پذيرفتني نيست، ازاطلاق آيه برمي آيد كه بركت خانه براي ناس وهمه مردم بوده ودامنه اش وسيع وگسترده است.
ج) هدايت عمومي وهمگاني
«هدي اللعالمين» كعبه عامل هدايت جهانيان است. هدايتش به ساكنين مكه ويا به حجاجي كه از دور ونزديك به زيارت آن مي آيند، محدود نمي شوند، كه همه رادر برمي گيرد. وحتي محدود به دوران اسلام هم نمي شود. قبل از بعثت پيامبر(ص) هم علي رغم آنكه مراسم حج آلوده به خرافات ونادرستيهابود، مع ذلك جلوي پاره اي از كجروي ها را مي گرفت وجايگاه هدايت بود. كعبه درحقيقت مسلمانان رابه سعادت دنيوي كه همان وحدت كلمه ويگانگي امّت باشد، رهبري وغيرمسلمانان راهم بيدار مي كند تابه نتايج وحدت اسلامي وهماهنگي قواي مختلف ومتشتّت آن پي برده، از خواب غفلت بيدارشوند. ازاينجا دانسته مي شود كه اولاً هدايت وراهنمايي آن، هم راجع به سعادت دنيوي است وهم اخروي، چنان كه نحوه ي هدايتش عموميت داشته، جميع مراتب هدايت راشامل مي شود، ثانياً هدايتش مربوط به عالم خاص ودسته مخصوصي چون فرزندان ابراهيم يا عرب يامسلمانان نبوده بلكه شامل تمام جهانيان است.(حسيني كشكوئيه،1372،صص40-35)
بيت عتيق
« وليطَوَّفوا بِالبَيتِ العَتيق»(حج،آيه29)
«ثُمّ محلّها إلي البَيتِ العَتيق»(حج،آيه23)
ازاوصافي كه قرآن كريم براي كعبه درسوره حج بيان نموده است، عتيق است. اين كلمه دو باردر قرآن كريم آمده است.
چند معني براي عتيق ذكرشده است: قديم، كريم، آزادو... .
مفسرين درخصوص تعبير خانه به بيت عتيق، چنان كه درقرآن مجيد وارد است« وليطوفوا باالبيت العتيق»_ داراي اقوالي مختلف اند:
1.اولين معنا همان (قديم) بودن آن است كه درقرآن نيز بدان اشاره شده: «إنَّ أَوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ.»
2.علامه طباطبايي درالميزان درخصوص عتيق مي نويسد: به خاطر قدمت اين خانه، عتيق ناميده شده است. چراكه ازبناي اين خانه 4000 سال مي گذرد، پس اين خانه اولين وقديمي ترين خانه است. (زيرك،1388،ص91)
3.بعضي آن راازعتيق مشتق شده ازعتق شمرده اند كه به معني آزاد است وخانه را ازاين جهت عتيق دانند كه ازخريد وفروش آزاد است.
4.برخي گفته اند: از آن جهت عتيق است كه ازحوادث طوفان آزاد مانده ويا ازشر جباران وتعرض ايشان آزاد است.(سحاب،1358،ص21)
5.درسوره حج اين خانه، خانه عتيق ناميده شده ،چه از زمان حضرت آدم تاكنون محل اجتماع انسان ها بوده وآيندگان بامشاهده آثار وجاي پاي پيامبران وپيشينيان، خودرا با آنان همگام ودريك مسير مي بينند وبا همه انسان ها درطول تاريخ احساس همبستگي مي كنند.(بي آزارشيرازي،1379،ص16)
6.عتيق يعني آزاد وعتق يعني آزادي، اين خانه آزاد است، نظير ديگر مساجد نيست كه گاهي ملك كسي باشد وگاهي مسجد ساخته شود. خانه اي است كه ابداً ملك كسي نشده ومالكي جزخدا نداشته وندارد. خانه اي است كه از رقيّت ومالكيت وملكيّت غير خدا آزاد است. طواف اطراف اين خانه، انسان را آزاد مي كند كه ملك كسي نشودوبنده كسي نگردد، نه ملك مالك درون شود ونه ملك مالك برون.(آملي،1380،ص10)
7.راغب، عتيق را اين چنين معنا مي كند: « العتيق المتقدّم في الزّمان أوالرّتبه » وبه خاطر همين است كه كريم وقديم را عتيق گويند وبه كسي كه ازبندگي آزادشده عتيق گويند.(راغب،1362،ص321)
8.ازمعاني عتيق (كريم) است. علت نامگذاري خانه را به بيت عتيق به خاطر كريم بودن آن ذكر كرده اند: «قيل لِأنّه بَيتٌ كريمٌ{ نبّاه كريم } كما يقال: عتاق الخيل (والعير) للكَريم منهُما» اين معنا گرامي بودن وشرافت خانه وفضيلت آن را برساير خانه ها مي رساند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص44)
پس مي بينيم كه عتيق داراي معاني گوناگون است واشكال ندارد كه همه آن معاني رادر برداشته باشد.
ملجأ ومرجع مردم
«وإذا جَعَلنا البَيت مَثابه للنّاسِ وأمناً... »(سوره بقره،آيه125)
ازجمله مشخصات بيت اين است كه (مثابه للنّاس) است.
- (مثابه )به معني مرجع وبازگشتگاه هست، محلي كه هرساله مردم بدان رجوع مي كنند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص47)
- طبرسي وجوه مختلفي درتفسير« مثابه للنّاس » بيان مي كند.از جمله اينكه: مردم هرسال به كعبه بازمي گردند –يعني اينكه اين امر تنها يكبار در زمان برمردم نيست اين قول از حسن است- ودر خبر وارد شده كه هركس ازمكه برمي گردد وقصد حج درسال بعد راداشته باشد عمرش افزوده مي شود وهركس ازمكه خارج شود وقصد بازگشت به سوي آن رانداشته باشد اجلش نزديك مي گردد وگفته شده معنايش اين است كه حج انجام مي دهند ودوباره به آن بازگشت مي كنند ونيز گفته شده : مثابه ،پناهگاه وملجأ ونيز محل اجتماع است. معلني مختلف تأويلش اين است كه پي درپي به مكه مراجعه وبازگشت مي كنند.(مجمع البيان،ج1،ص204)
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
ازجمله مباحثي كه درنظام عبادات جايگاه ويژه اي دارد، موضوع نيت وقصدقربت است. قرآن كريم هدف خلقت انسان راآزمايش براي مشخص شدن انسان هايي كه عمل نيكو وخالص انجام مي دهند، بيان مي كند: «.... خَلَقَ المَوت والحَيوه لِيَبلُوَكُم اَيٌّكُم اَحَسنُ عَمَلاً... »
امام صادق(ع) عمل صالح رااين گونه تعريف نموده اند: «والعَمَل الخالص، اَلَّذي لاتُريدُ أَن يُحمَدك عَلَيه أَحَداً الا الله عَزَّوَجَلَّ والنيَّهٌ افضَلُ مِنَ العَمَلِ ،ألا وَإِن النيّه هِيَ العَمَل ،ثُمَّ تلاقولَه عزَّوجلَّ "قُل كلُّ يَعمَل عَليَ شاكِلَته"يعني علي نيّته». عمل خالص آن است كه انسان نخواهدكسي غيراز خداوند متعال اورابه خطرعمل خيرش ستايش كند.
دقيقاً به علت اهميت زياد نيت است كه امام علي آن را افضل ازخودعمل مي شمارند.يعني اگرنيت نباشدويا خالص نباشد، عمل وشكل آن ارزش نداردودرجمله بعدي مي فرمايد نيت درواقع اصل است، يعني عمل بدون نيت خالص، به قدري بي ارزش است كه بدون نيت، گويي عملي نيست و در حديث ديگرحضرت رسول فرموده اند: « نيت المؤمن خير من عمله ونيت الكافرشرّ من عمله وكل عامل يعمل علي نيّته».
برهمين اساس درعلم اصول فقه ،واجبات رابه تعبدي وتوصلي تقسيم كرده اند.درواجب توصلي فقط انجام و تحقق عمل مطلوب است وقصدونيت خاصي نيازنيست. درمقابل واجب تعبدي ياعبادات آن قسم واجباتي است كه علاوه برانجام عمل، بايدباقصدقربت انجام گيرد. شكي نيست كه حج يك واجب تعبدي است، يعني انجام مناسك بايدهمراه باقصدقربت باشدوبدون نيت خاص.(زيرك،1388،ص207)
درقصدقربت همين مقداركافي است كه مكلف درمتن عمل ازآغازتا انجام چنين نيت كند كه اين كار رابه دستورخداوند انجام مي دهم. چنين كاري درعبادي بودن آن عمل ،كفايت مي كند.(جوادي آملي،1383،ص176)
حج و قصد قربت
حج( تمتع، قران وإفراد) وعمره ازعناوين قصدي وقربي است. ازاين روبايد درآن به دوچيزتوجه وآن را قصد كرد، يكي عنوان عمل وديگري غايت وهدف آن كه تقرب به خدا است.همه اركان واجزاي زيرمجموعه اين عناوين نيزقصدي است وهمچون خودحج وعمره امتثال آن ها بدون قصدعنوان مخصوص به هركدام حاصل نمي شود؛ البته همان قصداجمالي اول كه سايه افكن برامورمذبورباشد كافي است.(جوادي آملي،1383،ص176)
پاداش قصد قربت در حج
قالَ الصادقُ (ع): «لَمّا حَجَّ موسي نَزَلَ عليهِ جِبرئيلُ فقالَ لَهُ موسي ياجبرئيل ... ما لِمَن حج هذا البيتَ بنيَّه صادقهِ ونَفَقَهُ طيبه؟ قال: "فَرَحَجَّ إلَي اللهِ عزوجل ، فَأوحَي الله تعالي إليه"قُل لَهُ: أجعَلَه فِي الرَفيقِ الأعلي مع النَّبيينَ والصِّديقينَ والشُّهداءِ والصّالحينَ وحَسُنَ اُولئِك رفيقاً؛امام صادق فرمودند: هنگامي كه موسي حج انجام داد،جبرئيل بروي نازل شد، سپس موسي به اوگفت :اي جبرئيل براي كسي كه حج اين خانه رابانيتي صادق وهزينه اي پاك به جاي آورد، چه پاداشي مقررشده است؟ جبرئيل بدون پاسخ به سوي خداوند عزوجل بازگشت وپاسخ آن راجوياشد. خداوندبه او وحي كردوفرمود: به اوبگو وي رادرملكوت اعلي همراه وهمنشين باپيامبران وصديقان وشهيدان وصالحان قرارخواهم دادواين ها همراهان خوب وشايسته اي هستند»(شالچي،1389،ص195)
درجايي ديگرمي فرمايند: « الحجِّ حجّان، حجُّ لِلله وحجُّ للنّاس، فَمَن حجّ للله كان ثَوابه علي اللهِ الجنّه ومن حجّ للنّاس كان ثوابه علي النّاس يوم القيامه؛ حج دونوع است ، حج براي خداوحج براي مردم. هركه براي خداحج كند،پاداش اوبهشت است وهركه براي مردم حج كند، درقيامت پاداش خود رابايداز مردم بگيرد»(قرائتي،1387،ص43)
امام سجاد (ع) مي فرمايند: «من حجّ يُريدُ به وجه اللهِ لايُريدُ رياءً ولاسمعهً غَفَرَلله؛ البته كسي كه درحج هدفي جزخدانداشته باشد، ودرفكرديدن وشنيدن وستايش مردم نباشد، حتماًخدا اورا مي بخشد» (همان)
تلبيه
يكي ازاجزاي واجب عقداحرام ،تلبيه است. تلبيه ،ذكرمخصوصي است كه بعدازاحرام نيزتا رسيدن به مكان معين يا فرارسيدن زمان خاص، تكرار آن مستحب است. تكرار تلبيه درهرفراز ونشيب ودرهرمعراج وحضيضي براي آن است كه انسان درهرآني ،آن عهد الهي خودرا تجديد كند.
شايد راز اين كه پيامبر مكرم اسلام مظهرعظيم ترين اسماي الهي است اين باشدكه اوبهترين كسي است كه حج گزارده وبه همه اسرارحج وبه ويژه تلبيه پاسخ داد. حج پيامبر موازي وبرابر معراج بود. چنان كه امام صادق دربيان علت احرام پيامبرازمسجدشجره فرمودند:« چون آن حضرت به آسمان برده شدوبه موازات شجره رسيد نداداده شد وآن حضرت گفت: لبيك،آن گاه ندارسيد كه آيا تورا يتيمي نيافته كه درپناه خودجاي داديم؟ آيا تورادر كودكي دربيابان مكه ره گم كرده وحيران نيافته وراهنمايي نكرديم؟ آن حضرت گفت: « إنّ الحَمدَ وَالنِّعمَه وَالمُلكِ لَكَ لاشريكَ لَكَ»(جوادي آملي،1383،ص179)
طواف
يكي ازواجبات حج ،طواف بيت الله الحرام است. برهر انسان حج گزاري كه حج تمتع به جاي مي آورد، سه طواف واجب است: طواف عمره تمتع ، طواف حج تمتع ، طواف نساء.
مفهوم طواف
طواف مصدر(طاف- يطوف)بوده ودر لغت گرد چيزي گشتن ودر اصطلاح پيرامون كعبه گرديدن است.(قاضي عسگر،1381،ص84)
پيشينه طواف
پيشينه طواف به هزاران سال قبل ازهبوط حضرت آدم به زمين بازمي گردد. فرشتگان درناحيه (ردم) ازآدم استقبال كرده، به اوگفتند: مادوهزار سال پيش ازتو به اين خانه حج گزارديم .آدم پرسيد: شماهنگام طواف چه مي گوييد؟ گفتند: مي گوييم:«سُبحانَ اللِه والحَمدُللله وَلا إلهَ اِلا الله واللهُ اكبر.»(همان،ص85)
در روايتي به نقل ازامام صادق(ع) آمده است: آن گاه كه خداوند به ملائكه فرمود: «إنّي جاعل في الارض خليفه ،قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدّماء ونحن نسبح بحمدك ونقدس لك ...»من در روي زمين جانشين قرارخواهم داد.فرشتگان گفتند: پروردگارا آيا كسي رادر زمين قرارمي دهي كه فسادوخونريزي مي كند؟ ماتسبيح وحمدتو رابه جاي مي آوريم.
قيمت محصول : 17000 تومان
برچسب
مباني نظري حج وقصد قربت مباني نظري حج قصد قربت مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق شباهت طوا
فرمت فايل : docx
حجم : 37
صفحات : 22
|
گروه : مباني و پيشينه نظري |
توضيحات محصول :
مباني نظري حج وقصد قربت
توضيحات: فصل دوم پايان نامه كارشناسي ارشد (پيشينه و مباني نظري پژوهش)
همراه با منبع نويسي درون متني به شيوه APA جهت استفاده فصل دو پايان نامه
توضيحات نظري كامل در مورد متغير
پيشينه داخلي و خارجي در مورد متغير مربوطه و متغيرهاي مشابه
رفرنس نويسي و پاورقي دقيق و مناسب
منبع : انگليسي وفارسي دارد (به شيوه APA)
نوع فايل: WORD و قابل ويرايش با فرمت doc
بخش هايي از محتواي فايل پيشينه ومباني نظري:
فهرست مطالب:
مفاهيم لغوي حج
جمع بندي و نتيجه گيري
مفاهيم اصطلاحي حج
ويژگي هاي كعبه
بيت عتيق
ملجأ ومرجع مردم
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
حج و قصد قربت
پاداش قصد قربت در حج
تلبيه
طواف
مفهوم طواف
پيشينه طواف
شباهت طواف و نماز
تفاوت نماز و طواف
رسيدگي به حاجت مؤمن ،مجوز قطع طواف
حجر الاسود
مقام ابراهيم
زمزم
پيشينه چاه زمزم
صفا و مروه
راز تسميه صفا و مروه
عرفات
مشعر
راز تسميه مشعر
منا
راز تسميه منا
اعمال منا
امام حسين و حقيقت منا
منابع و مآخذ
بخش اول: مباني نظري
مفاهيم لغوي حج
1.معناي واژه ي عربي حَج يا حِج، دليل و برهان آوردن و امري مهم راقصد كردن،ذكر شده است.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.حج: قصد كردن،آهنگ كردن،باحجت و دليل بر كسي غالب شدن،آمد و شد كردن باكسي،قصد بيت الله كردن،قصد طواف كعبه كردن،به زيارت كعبه رفتن.(عميد،1375،ص926)
3.حج:آهنگ كردن،آهنگ كردن به چيزي،قصد،غلبه كردن به حجت بر كسي،منفعت كردن،شاد شدن،باز داشتن،معاد،برّ،قصد طواف كعبه كردن به نيت عبادت و به جاي آوردن آن،زيارت خانه ي خدا با شرايط معلوم.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
جمع بندي و نتيجه گيري
به نظر مي رسد همه ي معاني حج در اين قسمت به سه معني باز گردد:
1.قصد و آهنگ كاري را كردن
2.رفت و آمد
3.پيروزي دراستدلال،كه دو معني اول متناسب با معني اصطلاحي آن است.(شربتي،1383،ص4)
مفاهيم اصطلاحي حج
1.حج از مهمترين احكام عبادي ويكي از اركان اسلام است،كه در ماه ذيحجه ي هرسال با مراسمي مخصوص و باشكوه در مكه برگذار مي شود.(مير ابوالقاسمي،1389،ص1)
2.مراد از حج در متون و منابع اسلامي،از جمله منابع فقهي،عازم شدن به سمت بيت الله الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتي ويژه در زماني خاص است.به تعبيربرخي فقها،اصطلاح فقهي حج بر مجموعه اعمالي دلالت دارد كه در مكانهايي خاص در مكه انجام مي شوند.(همان)
3. از جمله معاني شايع حج در منابع فقهي،به ويژه هنگامي كه در برابر اصطلاح"عمره"به كار مي رود،آن بخش از احكام و مناسك حج است كه در چهارچوب مناسك عمره قرار نميگيرد ودر حديثي،مراد از تعبير قرآني "حج اكبر"(توبه،3)حج سال نهم هجري كه مسلمانان و مشركان با يكديگر حج گزاردند ذكر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اكبر،حج پيامبراكرم(ص)يا حجي كه در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنين تعبير مذكور بر حج تمتع يا بخشي از مناسك آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اكبر(يوم الحج الاكبر)در احاديث،روز عيد قربان و نيز روز عرفه(روز نهم ذيحجه)دانسته شده است.(همان)
4. حج:زيارت بيت الله در مكه كه بر هر مسلمان بالغ و عاقل و تندرست اعم از مرد و زن به شرط داشتن استطاعت،در تمام مدت عمر،يك مرتبه واجب است.حج بر سه قسم است:حج افراد،حج قران و حج تمتع.حج افراد و قران براي مردم مكه و كساني است كه در فاصله ي 16فرسخي مكه يا كمتر از آن،اقامت دارند و بايد در خانه ي خود يا در ميقات پيش از مكه احرام بگيرند.حج تمتع براي كساني است كه در بيش از16فرسخي مكه اقامت دارند و بايد از ميقات احرام بگيرند و به مكه بروند و همينكه خانه هاي مكه را ببينند تلبيه بگويند و هفت مرتبه طواف كعبه كنند.(عميد،1375،ص926)
5. در فقه اسلامي:مجموعه اي از اعمال كه در مكه و اطراف آن به جاي مي آورند.حج عبادتي است كه اقدام به ان در صورت وجود استطاعت مالي و صحت مزاج و امنيت،واجب و هرشخص بالغ و عاقلي،مكلف است در تمام عمر،يك مرتبه آن را اتيان كند.(دهخدا،1377،صص8685-8684)
6. فاضل هندي گويد:حج به قصد خانه خدا در مكه با انجام مناسك مخصوص در نزديك خانه خدا است.(موحدي،1377،ص7)
ويژگي هاي كعبه
«إنّ أوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذي بِبَكَّهٍ مُباركاً وهُديً لِلعالَمين»(آل عمران،آيه96)
الف) نخستين خانه
شايدتصور شود كه كعبه نخستين خانه اي است كه بنا شده وقبل ازآن خانه اي وجود نداشته است. اين مطلب ازظاهر آيه استنباط نمي شود. فخر رازي معتقد است: «آيه دلالت نمي كند كه كعبه اولين خانه اي است كه خداوند تعالي خلق كرده است و بدينسان حاكي از آن نيست كه اولين خانه اي است كه در زمين پديد آمد. بلكه آيه دلالت مي كند كه آن اولين خانه اي است كه براي مردم وضع شده است واينكه براي مردم وضع شده اقتضا مي كند كه ميان همه ي مردم مشترك باشد، اما ساير خانه ها، هركدام اختصاص به فردي ازمردم دارد. واينكه خانه بين خانه بين همه مردم مشترك است،اين اشتراك به ثمر نمي رسد،مگرهنگامي كه خانه براي طاعات وعبادات وقبله مردم باشد.» ظاهراً اين تفسيرباظاهرآيه بيشترسازگاري دارد.حضرت علي (ع) نيزدرتوضيح اولين خانه مي فرمايند: «مَعناه إنّ أوَّلَ بَيت وُضِعَ لِلعباده... » براساس اين تفسير ،اين خانه درمبارك بودن وهدايت خلق ومحل عبادت بودن اول است.
ب) خانه مبارك
ويژگي ديگر خانه اين است كه مبارك است. لازم است درمعناي مبارك اندكي تأمل كنيم تا ازفروغ كعبه بهره بيشتري ببريم.
- راغب مي گويد: «بركت، ثبوت خيرالهي است درچيزي ومبارك چيزي است كه درآن ،اين خير وجود دارد.... وچون خير الهي از جايي وبه صورتي صادر مي شود كه احساس نمي گيرد وبه گونه اي است كه شمرده نمي شودومحدوديتي ندارد، به هرچيزي كه ازآن ،افزوني غير محسوس مشاهده شود، مبارك گفته اند.»
- علامه طباطبايي (ره) درتوضيح مبارك مي گويد: «كعبه مباركه، مفاعله از بركت است كه عبارت باشد ازخير كثير. پس كعبه رامبارك مي گويند، چون خير فراوان وزيادي برآن افاضه ودرآن قرار داده شده است واگرچه مبارك بودن خانه كعبه، شامل بركات دنيوي واخروي هردو مي شود، ليكن با درنظر گرفتن تقابلي كه با جمله «هديً للعالمين» پيدا كرده، روشن مي شود كه مراد ازآن تنها بركات دنيوي است، كه عمده وفور ارزاق وتوجه مردم به عمران وآبادي آن به واسطه حج است. بنابراين مبارك شدن كعبه، همانا جامه عمل پوشانيدن به دعاي حضرت ابراهيم است كه درآيه « رَبَّنا إِنّي أَسكَنتُ مِن ذُرِيَّتي بِواد غَيرِ ذي ذَرع عِندَ بَيتكَ المُحرَّم ربَّنا ليُقيموا الصَّلوه فَاجعَل أفئِده مِنَ النّاسِ تَهوي إليهِم وارزُقهُم مِنَ الثّمَرات لَعَلَّهُم يَشكُرون» به آن تصريح شده است.
به هرحال اين نكته كه «مباركاً» بركات دنيوي رادربر مي گيرد وقابل قبول است. اما اينكه بركت خانه تنها محدود به دايره حرم ومكه باشد پذيرفتني نيست، ازاطلاق آيه برمي آيد كه بركت خانه براي ناس وهمه مردم بوده ودامنه اش وسيع وگسترده است.
ج) هدايت عمومي وهمگاني
«هدي اللعالمين» كعبه عامل هدايت جهانيان است. هدايتش به ساكنين مكه ويا به حجاجي كه از دور ونزديك به زيارت آن مي آيند، محدود نمي شوند، كه همه رادر برمي گيرد. وحتي محدود به دوران اسلام هم نمي شود. قبل از بعثت پيامبر(ص) هم علي رغم آنكه مراسم حج آلوده به خرافات ونادرستيهابود، مع ذلك جلوي پاره اي از كجروي ها را مي گرفت وجايگاه هدايت بود. كعبه درحقيقت مسلمانان رابه سعادت دنيوي كه همان وحدت كلمه ويگانگي امّت باشد، رهبري وغيرمسلمانان راهم بيدار مي كند تابه نتايج وحدت اسلامي وهماهنگي قواي مختلف ومتشتّت آن پي برده، از خواب غفلت بيدارشوند. ازاينجا دانسته مي شود كه اولاً هدايت وراهنمايي آن، هم راجع به سعادت دنيوي است وهم اخروي، چنان كه نحوه ي هدايتش عموميت داشته، جميع مراتب هدايت راشامل مي شود، ثانياً هدايتش مربوط به عالم خاص ودسته مخصوصي چون فرزندان ابراهيم يا عرب يامسلمانان نبوده بلكه شامل تمام جهانيان است.(حسيني كشكوئيه،1372،صص40-35)
بيت عتيق
« وليطَوَّفوا بِالبَيتِ العَتيق»(حج،آيه29)
«ثُمّ محلّها إلي البَيتِ العَتيق»(حج،آيه23)
ازاوصافي كه قرآن كريم براي كعبه درسوره حج بيان نموده است، عتيق است. اين كلمه دو باردر قرآن كريم آمده است.
چند معني براي عتيق ذكرشده است: قديم، كريم، آزادو... .
مفسرين درخصوص تعبير خانه به بيت عتيق، چنان كه درقرآن مجيد وارد است« وليطوفوا باالبيت العتيق»_ داراي اقوالي مختلف اند:
1.اولين معنا همان (قديم) بودن آن است كه درقرآن نيز بدان اشاره شده: «إنَّ أَوَّلَ بَيتِ وُضِعَ لِلنّاسِ.»
2.علامه طباطبايي درالميزان درخصوص عتيق مي نويسد: به خاطر قدمت اين خانه، عتيق ناميده شده است. چراكه ازبناي اين خانه 4000 سال مي گذرد، پس اين خانه اولين وقديمي ترين خانه است. (زيرك،1388،ص91)
3.بعضي آن راازعتيق مشتق شده ازعتق شمرده اند كه به معني آزاد است وخانه را ازاين جهت عتيق دانند كه ازخريد وفروش آزاد است.
4.برخي گفته اند: از آن جهت عتيق است كه ازحوادث طوفان آزاد مانده ويا ازشر جباران وتعرض ايشان آزاد است.(سحاب،1358،ص21)
5.درسوره حج اين خانه، خانه عتيق ناميده شده ،چه از زمان حضرت آدم تاكنون محل اجتماع انسان ها بوده وآيندگان بامشاهده آثار وجاي پاي پيامبران وپيشينيان، خودرا با آنان همگام ودريك مسير مي بينند وبا همه انسان ها درطول تاريخ احساس همبستگي مي كنند.(بي آزارشيرازي،1379،ص16)
6.عتيق يعني آزاد وعتق يعني آزادي، اين خانه آزاد است، نظير ديگر مساجد نيست كه گاهي ملك كسي باشد وگاهي مسجد ساخته شود. خانه اي است كه ابداً ملك كسي نشده ومالكي جزخدا نداشته وندارد. خانه اي است كه از رقيّت ومالكيت وملكيّت غير خدا آزاد است. طواف اطراف اين خانه، انسان را آزاد مي كند كه ملك كسي نشودوبنده كسي نگردد، نه ملك مالك درون شود ونه ملك مالك برون.(آملي،1380،ص10)
7.راغب، عتيق را اين چنين معنا مي كند: « العتيق المتقدّم في الزّمان أوالرّتبه » وبه خاطر همين است كه كريم وقديم را عتيق گويند وبه كسي كه ازبندگي آزادشده عتيق گويند.(راغب،1362،ص321)
8.ازمعاني عتيق (كريم) است. علت نامگذاري خانه را به بيت عتيق به خاطر كريم بودن آن ذكر كرده اند: «قيل لِأنّه بَيتٌ كريمٌ{ نبّاه كريم } كما يقال: عتاق الخيل (والعير) للكَريم منهُما» اين معنا گرامي بودن وشرافت خانه وفضيلت آن را برساير خانه ها مي رساند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص44)
پس مي بينيم كه عتيق داراي معاني گوناگون است واشكال ندارد كه همه آن معاني رادر برداشته باشد.
ملجأ ومرجع مردم
«وإذا جَعَلنا البَيت مَثابه للنّاسِ وأمناً... »(سوره بقره،آيه125)
ازجمله مشخصات بيت اين است كه (مثابه للنّاس) است.
- (مثابه )به معني مرجع وبازگشتگاه هست، محلي كه هرساله مردم بدان رجوع مي كنند.(حسيني كشكوئيه،1372،ص47)
- طبرسي وجوه مختلفي درتفسير« مثابه للنّاس » بيان مي كند.از جمله اينكه: مردم هرسال به كعبه بازمي گردند –يعني اينكه اين امر تنها يكبار در زمان برمردم نيست اين قول از حسن است- ودر خبر وارد شده كه هركس ازمكه برمي گردد وقصد حج درسال بعد راداشته باشد عمرش افزوده مي شود وهركس ازمكه خارج شود وقصد بازگشت به سوي آن رانداشته باشد اجلش نزديك مي گردد وگفته شده معنايش اين است كه حج انجام مي دهند ودوباره به آن بازگشت مي كنند ونيز گفته شده : مثابه ،پناهگاه وملجأ ونيز محل اجتماع است. معلني مختلف تأويلش اين است كه پي درپي به مكه مراجعه وبازگشت مي كنند.(مجمع البيان،ج1،ص204)
مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق
ازجمله مباحثي كه درنظام عبادات جايگاه ويژه اي دارد، موضوع نيت وقصدقربت است. قرآن كريم هدف خلقت انسان راآزمايش براي مشخص شدن انسان هايي كه عمل نيكو وخالص انجام مي دهند، بيان مي كند: «.... خَلَقَ المَوت والحَيوه لِيَبلُوَكُم اَيٌّكُم اَحَسنُ عَمَلاً... »
امام صادق(ع) عمل صالح رااين گونه تعريف نموده اند: «والعَمَل الخالص، اَلَّذي لاتُريدُ أَن يُحمَدك عَلَيه أَحَداً الا الله عَزَّوَجَلَّ والنيَّهٌ افضَلُ مِنَ العَمَلِ ،ألا وَإِن النيّه هِيَ العَمَل ،ثُمَّ تلاقولَه عزَّوجلَّ "قُل كلُّ يَعمَل عَليَ شاكِلَته"يعني علي نيّته». عمل خالص آن است كه انسان نخواهدكسي غيراز خداوند متعال اورابه خطرعمل خيرش ستايش كند.
دقيقاً به علت اهميت زياد نيت است كه امام علي آن را افضل ازخودعمل مي شمارند.يعني اگرنيت نباشدويا خالص نباشد، عمل وشكل آن ارزش نداردودرجمله بعدي مي فرمايد نيت درواقع اصل است، يعني عمل بدون نيت خالص، به قدري بي ارزش است كه بدون نيت، گويي عملي نيست و در حديث ديگرحضرت رسول فرموده اند: « نيت المؤمن خير من عمله ونيت الكافرشرّ من عمله وكل عامل يعمل علي نيّته».
برهمين اساس درعلم اصول فقه ،واجبات رابه تعبدي وتوصلي تقسيم كرده اند.درواجب توصلي فقط انجام و تحقق عمل مطلوب است وقصدونيت خاصي نيازنيست. درمقابل واجب تعبدي ياعبادات آن قسم واجباتي است كه علاوه برانجام عمل، بايدباقصدقربت انجام گيرد. شكي نيست كه حج يك واجب تعبدي است، يعني انجام مناسك بايدهمراه باقصدقربت باشدوبدون نيت خاص.(زيرك،1388،ص207)
درقصدقربت همين مقداركافي است كه مكلف درمتن عمل ازآغازتا انجام چنين نيت كند كه اين كار رابه دستورخداوند انجام مي دهم. چنين كاري درعبادي بودن آن عمل ،كفايت مي كند.(جوادي آملي،1383،ص176)
حج و قصد قربت
حج( تمتع، قران وإفراد) وعمره ازعناوين قصدي وقربي است. ازاين روبايد درآن به دوچيزتوجه وآن را قصد كرد، يكي عنوان عمل وديگري غايت وهدف آن كه تقرب به خدا است.همه اركان واجزاي زيرمجموعه اين عناوين نيزقصدي است وهمچون خودحج وعمره امتثال آن ها بدون قصدعنوان مخصوص به هركدام حاصل نمي شود؛ البته همان قصداجمالي اول كه سايه افكن برامورمذبورباشد كافي است.(جوادي آملي،1383،ص176)
پاداش قصد قربت در حج
قالَ الصادقُ (ع): «لَمّا حَجَّ موسي نَزَلَ عليهِ جِبرئيلُ فقالَ لَهُ موسي ياجبرئيل ... ما لِمَن حج هذا البيتَ بنيَّه صادقهِ ونَفَقَهُ طيبه؟ قال: "فَرَحَجَّ إلَي اللهِ عزوجل ، فَأوحَي الله تعالي إليه"قُل لَهُ: أجعَلَه فِي الرَفيقِ الأعلي مع النَّبيينَ والصِّديقينَ والشُّهداءِ والصّالحينَ وحَسُنَ اُولئِك رفيقاً؛امام صادق فرمودند: هنگامي كه موسي حج انجام داد،جبرئيل بروي نازل شد، سپس موسي به اوگفت :اي جبرئيل براي كسي كه حج اين خانه رابانيتي صادق وهزينه اي پاك به جاي آورد، چه پاداشي مقررشده است؟ جبرئيل بدون پاسخ به سوي خداوند عزوجل بازگشت وپاسخ آن راجوياشد. خداوندبه او وحي كردوفرمود: به اوبگو وي رادرملكوت اعلي همراه وهمنشين باپيامبران وصديقان وشهيدان وصالحان قرارخواهم دادواين ها همراهان خوب وشايسته اي هستند»(شالچي،1389،ص195)
درجايي ديگرمي فرمايند: « الحجِّ حجّان، حجُّ لِلله وحجُّ للنّاس، فَمَن حجّ للله كان ثَوابه علي اللهِ الجنّه ومن حجّ للنّاس كان ثوابه علي النّاس يوم القيامه؛ حج دونوع است ، حج براي خداوحج براي مردم. هركه براي خداحج كند،پاداش اوبهشت است وهركه براي مردم حج كند، درقيامت پاداش خود رابايداز مردم بگيرد»(قرائتي،1387،ص43)
امام سجاد (ع) مي فرمايند: «من حجّ يُريدُ به وجه اللهِ لايُريدُ رياءً ولاسمعهً غَفَرَلله؛ البته كسي كه درحج هدفي جزخدانداشته باشد، ودرفكرديدن وشنيدن وستايش مردم نباشد، حتماًخدا اورا مي بخشد» (همان)
تلبيه
يكي ازاجزاي واجب عقداحرام ،تلبيه است. تلبيه ،ذكرمخصوصي است كه بعدازاحرام نيزتا رسيدن به مكان معين يا فرارسيدن زمان خاص، تكرار آن مستحب است. تكرار تلبيه درهرفراز ونشيب ودرهرمعراج وحضيضي براي آن است كه انسان درهرآني ،آن عهد الهي خودرا تجديد كند.
شايد راز اين كه پيامبر مكرم اسلام مظهرعظيم ترين اسماي الهي است اين باشدكه اوبهترين كسي است كه حج گزارده وبه همه اسرارحج وبه ويژه تلبيه پاسخ داد. حج پيامبر موازي وبرابر معراج بود. چنان كه امام صادق دربيان علت احرام پيامبرازمسجدشجره فرمودند:« چون آن حضرت به آسمان برده شدوبه موازات شجره رسيد نداداده شد وآن حضرت گفت: لبيك،آن گاه ندارسيد كه آيا تورا يتيمي نيافته كه درپناه خودجاي داديم؟ آيا تورادر كودكي دربيابان مكه ره گم كرده وحيران نيافته وراهنمايي نكرديم؟ آن حضرت گفت: « إنّ الحَمدَ وَالنِّعمَه وَالمُلكِ لَكَ لاشريكَ لَكَ»(جوادي آملي،1383،ص179)
طواف
يكي ازواجبات حج ،طواف بيت الله الحرام است. برهر انسان حج گزاري كه حج تمتع به جاي مي آورد، سه طواف واجب است: طواف عمره تمتع ، طواف حج تمتع ، طواف نساء.
مفهوم طواف
طواف مصدر(طاف- يطوف)بوده ودر لغت گرد چيزي گشتن ودر اصطلاح پيرامون كعبه گرديدن است.(قاضي عسگر،1381،ص84)
پيشينه طواف
پيشينه طواف به هزاران سال قبل ازهبوط حضرت آدم به زمين بازمي گردد. فرشتگان درناحيه (ردم) ازآدم استقبال كرده، به اوگفتند: مادوهزار سال پيش ازتو به اين خانه حج گزارديم .آدم پرسيد: شماهنگام طواف چه مي گوييد؟ گفتند: مي گوييم:«سُبحانَ اللِه والحَمدُللله وَلا إلهَ اِلا الله واللهُ اكبر.»(همان،ص85)
در روايتي به نقل ازامام صادق(ع) آمده است: آن گاه كه خداوند به ملائكه فرمود: «إنّي جاعل في الارض خليفه ،قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدّماء ونحن نسبح بحمدك ونقدس لك ...»من در روي زمين جانشين قرارخواهم داد.فرشتگان گفتند: پروردگارا آيا كسي رادر زمين قرارمي دهي كه فسادوخونريزي مي كند؟ ماتسبيح وحمدتو رابه جاي مي آوريم.
قيمت محصول : 17000 تومان
مباني نظري حج وقصد قربت مباني نظري حج قصد قربت مفهوم نيت و عمل خالص از منظر امام صادق شباهت طوا
پاورپوینت تحلیل و بررسی آشنايى با SPSS .